1 Ni-js

Inventariseren en inscannen van verhalen

De dialectwerkgroep is begonnen met het inventariseren en inscannen van verhalen. In de loop der jaren zijn zowel in lokale en regionale kranten als ook in ons blad Old Ni-js veel teksten in ons dialect verschenen. Aangenomen mag worden, dat een aantal mensen in Bergh dergelijke stukken hebben bewaard. De werkgroep zou daar graag kopieën van willen ontvangen.

De dialectwerkgroep is bovendien van plan om interviews af te nemen met Berghenaren -oud en jong- die in het dialect over al dan niet bijzondere belevenissen kunnen vertellen. Zo bouwen we een audio-verhalenbank op.

Graag reageren via het contactformulier

Bergh in de Liemers

Een ‘hot item’ is de laatste tijd de vraag wat je moet verstaan onder Achterhoek – Graafschap – Liemers. Johan Godschalk uit Loil heeft vorige maand voor de Heemkundekring Bergh een voordracht gehouden onder de titel; ’De Achterhoek, maar waar ligt het?’ Goeie vraag! Maar over de Liemers sprak hij niet. Hij dacht dat daar weinig van bekend was en dat daar nog maar eens goed op gestudeerd moest worden. – De webmaster van onze website wilde de lezers uit de tent lokken door hun ‘Heimatgevoel’ te testen: hoor je bij de Liemers of bij de Achterhoek? Maar natuurlijk wist hij zelf heel erg goed dat Bergh bij de Liemers hoort. Hij wilde proberen een discussie op gang te brengen, waardoor het bewustzijn van de eigen Heimat wordt opgerakeld. – Naar aanleiding daarvan schreef Theo Ament een artikeltje in De Gelderlander onder de kop ‘Heemkundekring Bergh op zoek naar identiteit’. Alsof wij niet zouden weten dat wij in het Liemerse land wonen! Theo had de oproep van onze webmaster niet begrepen.
Dat Bergh en alles wat ligt tussen Rijn, IJssel en Oude IJssel van heel erg ouds - vanaf de tijd van de Romeinen die hier opereerden van het jaar 0 tot bijna 500 - in de Liemers ligt. De naam Liemers is immers een verbastering van de naam Limes = grensgebied, namelijk van het Romeinse Rijk.
Onze Heemkundekring wist dit altijd al. En nu kregen wij de hier volgende brief van ‘Get van de Dassestroat’. Hij weet het ook, geheid zeker!

Aan de veurzitster van de Heemkundekring Bargh

't geet euver : Bargh; Liemers of Achterhoek
Datum : 27 oktober '06

Mien deern,

Now he'k toch van de wae-k geheurd da-j wette wilt of Bargh now bi-j de Achterhoek heurt of dat 't Liemers waeze mot.
Ik dach zo bi'j mien eiges daor mo'k toch drek warstelligheid van make want die arme deern wet niet ens waor ze thuus is en ze zit wel de minse veur die alles wette van Bargh, wa. En umdat ik van mien eiges gin grootmoel bun stuur ik ow maor een zettelke dan kö-j 't noch 's gemütlijk nao lea-ze.
Veur mien is 't jao ga gin vraog meer, wa. Ik wet dat al lang, mien opa den had 't d'r al äöver en zörge had den man toch nie-t want den had nog gin naegel um de kont te krabbe.
Hör 's hen zeide hi'j dan altied,
waor zeg gi-j gi-j en heurt gi'j ie
waor heurt g'ij de "N" en doe- ze 't gemütlijk zonder den.
A-j dan nie-t kon zegge dat dat in de Liemers was, dan kon den toch onwies kwaod wodde. Van oldsher zun wi-j naor den Pruus gegaon, 't Kleefse land - Emmerik - Zaender - Die-m. Veur de letste oorlog hadde wi-j allenig wark in Emmerich of nog wiejer op den Pruus an.
Waor komme anders de riefkes he-r, zei hij dan giftig en meester Klaassen het 't ok gezeid, van vrogger he-r motte hier Franke en Sakse gezaete hebbe en wi-j hebbe toch de taal van de Franke en die lu-j van achter de Iessel motte Sakse wea-ze. Wi-j zun van Karel de Grote en den het die Sakse een heavig köpke kleiner gehakt.

Meester Klaassen zei altied, tusse Rien - Iessel en ok den olden, met een stukske Pruus van äöver den göät, daor lig mien heimat, daor vuul ik mien thuus!
Ok het mien opoe 'n keer een boek van den olden Van Heek gekrege, den wist 't ok wel want dat was zien Gedenkboek en dat ging euver de Liemers en nie-t de Achterhoek, den wist wel waor zien kasteel stond.

Tegeswoordig wette die blage daor niks meer van. Heure Normaal en denke dat ze de Graafschap zie-n voetballe. Now MvR kump d'r weer an en dan zie'j pas ech voetballe en iedereen maor schreeuwe da's de Achterhoek. Dus krae-je die blage maor nao. Wette die völ.
De krant mik 't d'r al nie-t baeter op. Vroeger zat Bargh onder 't hoofstuk Graafschap. Gin mins den dat snapte maor laot haer wae-ze. Maar tegeswoordig is 't inens de Achterhoek waor Bargh onder vilt.
En now Bargh en Die-m één gemeente zun, is 't nog völ dommer in de krant gewodde. Bargh is nog Achterhoek en Diem vilt onder de Liemers. En die krant maor schreeuwe "WAAR U WOONT DAAR WIL IK OVER LEZEN". Ze wette eiges niet ens hoe de stat aan 't varken gräö-t. Eén gemeente onder twee verscheidene edities. Maor dat krie-j met die stadslu-j uut Döttekum: as hun eige stadsredactie maar groot genog blif! Daor drae-jt 't allenig um.

Maor laot et wae-ze, mien deern. Gi-j wet now hoe 't in mekaar zit. Dus zit daor now nie-t meer äöver te näöle.

Laot 't ow goed gaon. Get van de Dassestraot.

Negentig

In 'Genealogie Van Onna' plaatste Jan van Onna onderstaand verhaal van Thea Thoben - in eigen dialect - dat eerder in Old Ni-js nummer 39 (december 1997) van de Heemkundekring stond. Een doorbraak in literaire kringen moet niet worden uitgesloten. Temeer omdat enkele weken geleden in de zaterdagbijlage van de Telegraaf ook een artikel van haar is geplaatst: Balkenbrij.

Ak binnenkom, zit ze te dutte in de stoel, de bril leit nève eur op 't kasje. Soms het ze mien de kamer in heure komme, maor soms ook niet. Ak eur 'n kus gèf en efkes knuffel, zeit ze bli-j: 'Och, bu gi-j dat'. Dan wet ze geleuf ik nie:t da'k um de andere middag bi-j eur kom. Soms verwisselt ze mien ook met één van eur zusters die allemoal allang dood bun. Dan het ze 'n bietje in 't verleden geleafd. Ik goa koffie zette en geaf eur 'n köpke in de hand.
Magere hande het ze gekrege met dikke blauwe aore en rimpelig vel. Hoevöl luiers hebben deze hande gewasse, hoevöl erpels gescheld en hoe duk de dubbeltjes um motte dreaje, umdat d'r eigelijk nooit genoeg was veur de grote huusholling.
Hoevöl tröntjes zol ze d'r met afgeveagd hebbe, van eur kindere maor ook van eur eiges. Now ligge deze hande stil in eur slip, meestal gevoale asof ze be:jt. Duk dre:jt ze de duume um mekaar en is ze met eur gedachte wiet weg in de tied van vroeger.
Iedere keer vertelt ze weer de eigeste olde verhale die ik al wel duuzend keer geheurd heb. Dan wi'k wel es zegge: 'Moeder, dat he'j al zo duk verteld'. Maor och, dan denk ik maor: met wie mot ze d'r anders över proate? D'r is gin mins meer över van die ze vroeger gekend het.

Ze is negentig.

Bron: Montferland Nieuws 30 november 2004

't Bedsprei

Op 29 januari 1987 hield de Heemkundekring Bergh een daverende dialectavond in de kelder van Huis Bergh, samen met dialectvrienden uit Elten en Emmerik. De avond werd voortreffelijk geleid door wijlen Theed Hendriksen. Zelf bracht hij het volgende verhaal dat eerder in Old Ni-js nummer 37 (1997) werd geplaatst. Waar Theed afweek van het Standaard Waskuupen Dialect, is dit door de redactie van het Montferland Nieuws aangepast.

In 1944 is Emmerik gebombardeerd. Völ minsen trokke weg umdat zi-j gin onderdak meer hadden. Nao de oorlog kwamme ze terug. 'n Echpaar kwam bi-j wat ooit eurlie huus was gewèès. Daor was gin brandbom op gevallen, maor 't was wel 'n grote puinhoop. Zi-j ginge zuuke, of d'r nog wat bruukbaors bi-j was. Maor ja, 't wassen kapotte stùùl, kapotte taofels en gao zo maor wiejer.

Uutendeluk von de vrouw 'n bedsprei. Dat sprei had zi-j ooit 's gemaakt. 't Was zo'n grote van 'n tweepersoons ledikant van drie bi-j twee en 'n halve meter. Eur man vroeg wat ze daor met wol. Zi-j wol 't sprei uuttrekke en dan van 't gare sök breien. Die sök wol zi-j gaon gebruuke as ruilwaar. Bi-j 'n boerin in Hüthum kreg zi-j veur één paar sök één pont goeie botter.
Elke veertien daag had zi-j 'n paar sök klaor en ging dan op Hüthum aan, gaf de sök af en kreg d'r botter veur. An alles kump 'n end (behalve an un wos: den het twee ende), dus ook aan 't gare. Uut 't letste bölleke kon de vrouw maor één sok breie. Ze ging toch maor met den ene sok naor de boerin, want zi-j dach dat de boerin den ene d'r wel bi-j zol wille hemme, as d'r soms is één kapot ging. Ze wol d'r 'n half pond botter veur hemme. Dat kreg ze ook, want de boerin zei dat ze met den ene sok heel arg bli-j was. Ze vertelde ook weurum. Zi-j had alle sök uutgetrokke en van 't gare 'n bedsprei gemaak. Zi-j kwam now nog krek zo'n klein bölleke teköt...

Bron: Montferland Nieuws, 9 november 2004

Opwarmer voor Vastelaovend

Op donderdag 12 februari 2004 blikt 'Keiridder' de Heemkundekring in de Theeschenkerij van Huis Bergh vooruit op het carnaval. De heer W. Stein - voorzitter van de Olde Waskupen - neemt om 20.00 uur het woord.

Als opwarmer verzamelde de Heemkundekring enkele 'foekepotliedjes' zoals die bij de buren werden gezongen: in Salland (Raalte), Huissen en Kleef. In Old Ni-js nummer 1 staat een couplet zoals gezongen in Bergh, dat veel lijkt op het Raaltens.

Salland
Foekepotterie, foekepotterie
geef mie 'n een cent en dan gao'k vurbie.
'k Hebbe al zo lange met de foekepot eloopn,
'k Heb gin cent um brood te koopn.
Foekepotterie, foekepotterie,
Geef mie 'n cent en dan goa'k vurbie.

Vastenoavend is't vanoavend,
Houw moar op de busse.
Alle mooie meissies hebben wat,
Behalve ik en mie zuster.
Vrouw geef mie dit,
Vrouw geef mie dat,
Geef mie 'n stuk van de varkensstat

As mie zuster trouwen geet,
Dan trouwt ze met de bäker
Warme kedetties met koale botter,
O dat smaekt zo läkker.
Vrouw geef mie dit,
Vrouw geef mie dat,
Geef mie 'n stuk van de varkensstat

Huissen
Liefste blanke moeder,
Gif mien 'n stukske spek.
Dreug brood heb ik gebrek.
Schone jonge vrouwe,
Wil maor gaon trouwe
Vur plezier.
't Hèb al zo lang mè de foekepot gelope,
En nog gin centje um brood te kope,
Foekepotteri'j
Foekepotteri'j
Gif mien 'n centje
Dan gao'k vurbi'j!

Kleef
Fastelovend
kömp van avond,
blenken op de Bössen,
hier ene Stuhl
en dor ene Stuhl
en dor en Mettwosch tössen.
Fraw gew ons die lange Wosch,
lot die kotten hangen.
Wenn die langen gegeten sin,
dann süllen die kotten wall bäter sin.

Bron: Montferland Nieuws, februari 2004.

Barghse spreuken en gezegden (deel 2)

Deel 1 van de "Barghse spreuken en gezegden" stond in het Monterfland Nieuws van 22 juni 2004. in het Montferland Nieuws. Bij een lange klank is niet de WALD-spelling aangehouden. De dubbele punt is vervangen door een accent grave ( è, ù ). Ook enkele andere woorden volgens de WALd-spelling zijn door de redactie van Montferland Nieuws gewijzigd in standaard Waskuupen-taal. Bijvoorbeeld: zaaien = zaeje = zèèje, grens = gäöt = geût. Daarover later meer. Men kan nog steeds op maandagavond tussen 7 en 9 uur Berghse spreuken en gezegden inleveren in het home van de Heemkundekring aan het Stadsplein te 's-Heerenberg.

• A-j wilt driève, mo'j scheûp kope: Zich niet laten opjutten; haastige spoed is zelden goed.
• Met de familie mo'j wandele en niet handele: Geldkwesties moet je buiten de familie houden: "Ze mièke met de arfenis nog ruuzie um 'n paar olde klump."
• Meer soorten gruщn zun d'r niet: Wordt gezegd als iemand niet in de gaten heeft dat het stoplicht op groen is gesprongen.

Liefhebbers van 'Boerenwiesheid' kunnen in Old Ni-js nummer 52 op bladzijde 160 meer van hun gading vinden. Eén voorbeeld: "Now mo-j eers nog knolle zèèje", zei de boer. "Zèèj eers maor es 't zaod", zei de knech, "dan krie-j van eiges knolle".

As Oranje eûver twee jaor metduùt aan de WK, trik de hele bups de geût weer eûver. 't Is daorum hendig um te wette dat aan de andere kant van de geût pilsner niet krek allens is as bier. Ze make daor verschil tussen lich en donker bier (niet te verwarre met old bruun). In Bargh zegge wi-j: "Mik niet uut, as 't maor nat is."

Bron: Montferland Nieuws 3 augustus 2004