De kip en de ij

Geplaatst op vrijdag 27 november 2015 om 21:24

Plotseling was ze er weer, na enkele eeuwen weg te zijn geweest: de ij.

Dat ze een tijdje was verdwenen, heeft met het dialect van Bergh en omgeving te maken; ui en uij worden als ü uitgesproken. Volgens het Woordenboek Achterhoeks en Liemers Dialect (WALD) moet dat als uu geschreven worden, maar waarom zouden we geen lettertype gebruiken dat voor de meesten veel herkenbaarder is:

De Duitse gäöt ligt hier jao vlak bi-j, deurum de Umlaut veur 't gemak d'r bi-j.

Ambtenaar, dominee, koster en pastoor (alfabetisch) schreven de naam op zoals ze dachten dat deze werd uitgesproken. Als een kind werd gedoopt, had men geen trouwboekje bij zich waaruit kon worden overgeschreven. Zo heeft het kunnen gebeuren dat nakomelingen van Jan Thus en Gerritje Zenhorst verschillende achternamen hebben: Thus en Thuijs.

Het verschil is ontstaan bij een volkstelling. In plaats van het gezin bij Bergh op te nemen, kwam het in de boeken van Ambt Doetinchem terecht.

Er kwam een uitvoerige correspondentie aan te pas om alles weer op de goede plaats te laten komen. Diverse brieven naar en van de Districtscommissaris te Doesburg.

Deze brieven zullen we t.z.t. opnemen op deze site.

Toen Theodorus Thuijs en Alberdina Hoebink (getrouwd 1860 te Bergh) weer werden ingeschreven in Bergh, wilde misschien een historisch-bewuste ambtenaar twee vliegen in één klap vangen. Hij noteerde de naam zoals deze in de 15e eeuw in het archief van Huis Bergh voorkomt, met ij.

Tegenwoordig is er weer een nieuw tweedeling: nakomelingen van genoemde Theodorus gebruiken de y en de ij. Dat komt ook bij andere families voor, bijvoorbeeld te Booij (zie ook 'Volkstelling Bergh op internet').

Er wordt wel eens gesuggereerd dat een vader zo blij was met de geboorte van een jonge zoon, dat hij onderweg bij elke kroeg aanstak en zodoende zijn juiste naam niet meer kon schrijven toen hij voor de ambtenaar van de Burgerlijke Stand stond. Hopelijk is dat verhaal hiermee ontzenuwd.

Theodorus en zijn zoon Gradus hebben het wel consequent volgehouden om geen ij in hun handtekening te zetten, omdat deze er volgens hen niet 'thuis' hoorde.

Wat de kip in het kopje met dit alles van doen heeft? Dat heeft ook met het Berghse dialect te maken. Deze tip van de sluier zal voor autochtone Berghenaren voldoende zijn.

Lees meer over het Berghse dialect en de namen Thuijs en Thus op Berghapedia.