Woord van de Maond april 2023: hötje-duk-kats-smach

Geplaatst op zaterdag 1 april 2023 om 15:40

Deze rubriek is inmiddels haar zesde jaar ingegaan en bij die gelegenheid bedachten de leden van de dialectwerkgroep dat het tijd werd om eens een aantal woorden op te poetsen. Aandacht vragen dus voor typische dialectwoorden die, omdat ze zo zeer afwijkend van het standaardnederlands, bedreigd worden. Bedreigd betekent in dit verband dat ze in de vergetelheid raken, niet of nauwelijks meer gebruikt worden.

Mensen die (nog) dialect spreken, passen zich steeds meer aan de standaardtaal aan. Wie gebruikt er nog ‘duk’ in plaats van ‘vaak’? Wie zegt “Ik heh smach!” als die trek heeft?

Lang was het verboden om op scholen een dialect te spreken. De gedachte dat het dialect in de weg zit tijdens het leren van de standaardtaal werd breed gedeeld. Een eeuw geleden associeerde men het met een lager IQ, stotteren en schizofrenie. Ouders kozen ervoor om het in elk geval met hun kinderen niet te spreken. Ik ken uit mijn eigen omgeving minstens drie onderwijzer-gezinnen met dialectachtergrond die er hun uiterste best voor deden om hun moedertaal juist niet aan hun eigen kinderen door te geven! Wanneer de regionale taal niet doorgegeven wordt aan nieuwe generaties, sterft deze uiteindelijk uit. Dat is een simpele wetmatigheid. Aan de andere kant van de ‘gäöt’ in Emmerik is die situatie nog krasser. Het dialect daar is in feite een Nederlands dialect. De standaardtaal Duits wijkt daar erg van af. Tijdens de bijeenkomsten van de plaatselijke dialectgroep wordt er alleen plat gesproken bij het voorlezen van verhalen en het zingen van liedjes uit een eigen bundel. De gesprekken eromheen gebeuren daar in de standaardtaal Duits.

Laten we dus tegen de stroom in roeien en pogen om een paar typische dialectwoorden weer populair te maken. We beginnen met 4 stuks. Ze zijn allemaal in deze rubriek al aan de orde geweest, dus klik erop en lees de desbetreffende toelichting.

• duk - Ik he’t ow duk zat gezeid! Opholle! (Ik heb het je vaak genoeg gezegd! Ophouden!)
• hötje - Wach maor ’n hötje. ’t Kump van eiges. (Wacht maar een poosje. Het komt vanzelf.)
• kats - Hi-j was van dah ongeluk kats van de kaat. (Hij was van dat ongeluk helemaal van de kaart.)
• smach - Now he’k onderhand wel smach! (Nu heb ik intussen wel honger!)

Woorden leren doe je het best in een context, vandaar de zinnen achter het woord. En die zinnen op hun beurt leveren weer nieuwe dialectwoorden op. Zo breid je je woordenschat uit. Mijn advies: 3 x dagelijks gebruiken en er wakker mee liggen!

Tekst: Antoon Berentsen